Het nieuwe achtste gebod: LIEG DE STENEN UIT DE GROND

75% van de Amerikanen geloven dat onder Obama de werkloosheid in de US is toegenomen. In werkelijkheid was ze 9,8% toen hij aantrad en 4,8% nu hij stopt.

Een vergelijkbaar percentage Amerikanen gelooft dat de criminaliteit in de US de afgelopen vijf jaar is gestegen met “minstens 10%”. In realiteit is ze een vergelijkbaar percentage gedaald.

Tot 2014 was het aantal foute berichten op het web ongeveer gelijk aan het aantal juiste. Sinds dat jaar vindt er een opvallende divergentie plaats tussen berichten die, puur fact-based, juist zijn en zaken die, even puur fact-based, fout zijn. We hebben het dus over feiten niet over meningen.

 
Een recent onderzoek van Ipsos MORI, dat is de op een na grootste organisatie die marktonderzoek uitvoert in de UK, laat zien dat Britten haarkappers en “de man in de straat”, twee keer zo betrouwbaar vinden als bedrijfsleiders, journalisten en ministers. Al kan ik me bij dat laatste wel iets voorstellen. En dat “experten” bovenaan de lijst staan van mensen aan wie men de grootste hekel heeft. (Moet u hier ook spontaan aan Mia Doornaert denken?).

Als Wannes Cappelle dus staat te zingen dat het nog “al nie naar de wuppe is”, dan mag u daar als weldenkend mens een beetje aan twijfelen. En na het lezen van dit stuk misschien nog meer dan u al deed. Consistentie, waarheid en feiten zijn voor mietjes en losers. Veel simpeler is dat u carrément de stenen uit de grond liegt en u zich de ballen aantrekt van wat waar of fout is. We zitten in de post truth era: niemand nog op “juist” en “correct” zit te wachten. Werd je vroeger betrapt op een leugen, dan werd je afgevoerd, met de pek met veren de stad uitgegooid, eindigde je ergens in het geborgene en brachten de Broeders Hiëronymieten soelaas. Iemand die nu de waarheid haar rechten probeert te geven, is een moeilijkdoener, een onruststoker, een opruier, een anarchist... Het zijn de gekken die nu het gekkenhuis runnen.

De hele discussie over informatie die waar of fout is, begint op een Laffercurve te lijken. U kent natuurlijk de Amerikaanse econoom Arthur Laffer, die poneerde dat hoe meer belastingen je als overheid heft, hoe minder inkomsten er uiteindelijk worden gegenereerd. De X-as is dan het belastingpercentage, de Y-as de belastingopbrengsten. Vervang nu in bovenstaand zin “belastingpercentage” op de X-as door “hoeveelheid informatie” en “belastingopbrengsten” op de Y-as door “kennis” en je krijgt een idee hoe het eruit ziet.

Als er vroeger een inconvenient truth opdook, deed je er alles aan om die weg te moffelen, te ontkennen of te censureren. Nu is er de tactiek van de information glut, waarbij je de waarheidsvis in een oceaan van leugens probeert te verdrinken. Dat gaat heel simpel. In plaats van het juiste nieuws en de correcte feiten weg te halen of te verdoezelen, gooi je er een hele emmer complete nonsens tegenaan. Niet één bericht dat de waarheid “ontkracht”, maar een tapijtbombardement van foute, maar dan ook compleet foute feiten. Je gaat aan (weer een leuk woord) “homophilous sorting” doen. Met gelijkgezinde mensen clusters vormen en vervolgens met die meute massaal foute informatie verspreiden.

En natuurlijk is liegen en bedriegen van alle tijden van alle tijden en maken leugens en bedrog deel uit van het spel van kracht en macht. “Wie macht heeft beschikt over waarheid en leugen, over goed en kwaad”, schreef Machiavelli al, maar eigenlijk is ook dat passé. Want tot recent dééd waarheid er nog toe. Toen Lyndon Johnson het Tonkin-incident tijdens de Vietnamoorlog stil wou houden, Reagan niet wou toegeven dat hij gijzelaars in Iran met wapenleveringen had vrij gekregen en Wilfried Martens in ons eigen parlement de stemming over kruisrakketten liet houden terwijl die al onderweg waren, was de waarheid iets waarvan je hoopte dat ze je niet in zou halen, nooit naar boven zou komen. En als dat dan gebeurde, paste gêne, verlegen opzij kijken, “de eer aan zichzelf houden”, “de gepaste conclusies trekken” of iets van die strekking.

Weg allemaal, die dingen. De leugen, de dwaasheid lacht je onbeschaamd uit in je gezicht. De stommiteit regeert. De feiten doen er niet meer toe. Er is zelfs geen inconvenience meer, laat staat truth. Omdat de absoluutheid van het feitelijk juiste is verzwonden, wég, foetsie.  Stephen Colbert, een Amerikaanse stand-up comedian noemt dat “truthiness” (verzint u zelf eens goede Nederlandse vertaling, ik kom niet verder dan iets als waarheiderig). Als het maar goed klinkt. Uit gemakzucht. “Cognitive ease”, noemt Daniel Kahneman dat: “laat ons maar zeggen dat het zo is, want anders moeten we gaan nadenken en dat is zo vermoeiend”.

Charles Prestwich Scott kent u die? Geboren in 1846 in Bath, Somerset, “Engelander” dan dat kan je het dus niet hébben. En zoals alles verstandige mensen gevlucht naar Schotland, waar hij, na eerst voor The Scotsman te hebben gewerkt, vanuit Schotland de Engelse krant The Guardian oprichtte. Hij is de auteur van het adagium dat nu nog die Engelse kwaliteitskrant kenmerkt: “comment is free, but facts are sacred”. God hebbe zijn ziel.

Toen James Wilson in 1843 The Economist oprichtte, omschreef hij de tijdsgeest toen als volgt: a severe contest between intelligence, which presses forward, and an unworthy, timid ignorance obstructing our progress. Dat timid uit die ignorance komt dus van lang geleden. Een periode dat mensen nog manieren hadden en de mening van een boerenlul de mening van een boerenlul was. Laten we nu eens afspreken dat we die contest van onze vriend Wilson terug leven inblazen en ons in 2017 blijvend opwinden over de dommigheid en de onzin die ons overspoelt. En het niet alleen ons recht, maar onze plicht is om, tit for tat, een boerenlul gewoon voor boerenlul te noemen.

En mag ik u verder, dominee Gremdaat indachtig, een smakelijk voortzetting wensen.

Dirk De Corte, Managing Partner Improvement